12 Οκτώβρη 1944: Τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα και η ουτοπία της εθνικής συμφιλίωσης

Με την αποχώρηση των Ναζί από την Αθήνα, ο πληθυσμός της έζησε για λίγες μέρες μια ατμόσφαιρα απίστευτης ανάτασης. Οι εργάτες και οι εργάτριες σε μεγάλες μάζες έβγαιναν στους δρόμους και διαδήλωναν την ευφορία τους για το διώξιμο του ναζισμού αλλά και την προσδοκία για έναν καινούργιο κόσμο χωρίς αδικία και εκμετάλλευση.
Η λέξη που συ­μπύ­κνω­νε τους πό­θους των μαζών ήταν η «Λα­ο­κρα­τία» και τα συν­θή­μα­τα που έδει­χναν πως οι «από τα κάτω» δεν θέ­λουν καμιά επι­στρο­φή στο κα­θε­στώς πριν τον πό­λε­μο ήταν τα «Λα­ο­κρα­τία και όχι Βα­σι­λιά» και το βρο­ντε­ρό και διαρ­κές «Κάπα – Κάπα – Έψι­λον!». Αυτό ση­μειώ­νει με σα­φή­νεια ο Θε­ο­το­κάς.       

«Δεν υ­πάρ­χει αμ­φι­βο­λί­α πως τού­τος ο λα­ός που βλέ­που­με αυ­τές τις μέ­ρες εί­ναι άλ­λος α­πό κεί­νον που ξέ­ρα­με» ση­μειώ­νει ο συγ­γρα­φέ­ας. Δεν είναι μόνο «πιο γεν­ναί­ος» και «πιο πε­ρή­φα­νος» όπως τον πε­ρι­γρά­φει με ει­λι­κρι­νή θαυ­μα­σμό ο αστός συγ­γρα­φέ­ας, αλλά και, πάνω από όλα, είναι ένας λαός που έχει κα­τα­κτή­σει όπλα και έχει μάθει να πο­λε­μά, ένας λαός που έχει ορ­γα­νω­θεί στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ. Και όσο και αν η πο­λι­τι­κή του ηγε­σία έψα­χνε δρόμο συμ­βι­βα­σμού με τους Άγ­γλους και την αστι­κή τάξη της Ελ­λά­δας, από την άλλη ο λαός του ΕΑΜ με το «Λα­ο­κρα­τία» απαι­τού­σε, επί της ου­σί­ας, την εξου­σία και όχι τον κα­τευ­να­σμό και την κοι­νω­νι­κή ει­ρή­νη. «Ο λαός ν’ ανέ­βει, ο λαός να γίνει αφέ­ντης, να πά­ψουν οι κακοί ν’ αδι­κούν το λαό –αυτό είναι το γε­νι­κό αί­τη­μα», συ­μπυ­κνώ­νει ο Θε­ο­το­κάς.

Απέ­να­ντι στον και­νούρ­γιο επα­να­στα­τι­κό λαό ορ­θώ­θη­κε το αντί­πα­λο δέος: η αστι­κή τάξη της χώρας και οι συ­να­σπι­σμέ­νες ορ­γα­νώ­σεις των εθνι­κι­στών από τον ΕΔΕΣ του Να­πο­λέ­ο­ντα Ζέρβα μέχρι την ορ­γά­νω­ση Χ του Γρίβα. Όλος ο πα­λιός πο­λι­τι­κός κό­σμος, βα­σι­λι­κοί και φι­λε­λεύ­θε­ροι, συ­νερ­γά­τες των Ναζί και οπα­δοί των Συμ­μά­χων. Μόλις ελά­χι­στα χρό­νια πριν το αστι­κό στρα­τό­πε­δο είχε μοι­ρα­στεί ανά­με­σα σε δο­σί­λο­γους από τη μια και πι­στούς του Συμ­μα­χι­κού στρα­το­πέ­δου και του Βα­σι­λιά από την άλλη.

Μπρο­στά όμως στον οπλι­σμέ­νο και εν­θου­σιώ­δη λαό, οι πα­λιές δια­φο­ρές ξε­χά­στη­καν και όλη η τάξη των κρα­τού­ντων βρέ­θη­κε ενω­μέ­νη στο συλ­λα­λη­τή­ριο της 15 Οκτώ­βρη, «μέσα σε μια νύχτα», όπως το­νί­ζει ο Θε­ο­το­κάς. Εδώ το στρα­τό­πε­δο της Δε­ξιάς έδει­ξε πως έχει σαφώς μι­κρό­τε­ρη δύ­να­μη από το πλή­θος της «Λα­ο­κρα­τί­ας», αλλά είναι ενω­μέ­νο  και ηλε­κτρι­σμέ­νο σε μια κοινή θέ­λη­ση: να πα­τή­σουν επί των πτω­μά­των των τα­πει­νών, παρά να χά­σουν οι ίδιοι τα προ­νό­μιά τους.

Μπρο­στά στην ανα­πό­φευ­κτα ανε­λέ­η­τη σύ­γκρου­ση των τά­ξε­ων, η ηγε­σία των «από τα κάτω», το ΚΚΕ, είχε ολο­κλη­ρω­τι­κά πα­ρα­δο­θεί στις αυ­τα­πά­τες. Η «εθνι­κή συμ­φι­λί­ω­ση» που κή­ρυτ­τε η ηγε­σία αυτού του κόμ­μα­τος, σή­μαι­νε να στα­μα­τή­σει ο χρό­νος πριν την τα­ξι­κή σύ­γκρου­ση, να μη χά­σουν την εξου­σία και τα πλού­τη τους οι αστοί αλλά ούτε και το κου­ρά­γιο του ο λαός που «πα­ρα­δί­δε­ται μ’ εμπι­στο­σύ­νη τυφλή» στην ηγε­σία του ΚΚΕ.

Στις 12 με 15 Οκτώ­βρη 1944 φαι­νό­ταν ήδη το ανα­πό­δρα­στο της ρήξης του Δε­κέμ­βρη, που έδωσε το πιο θλι­βε­ρό τέλος των λαϊ­κών ελ­πί­δων με την πα­ρά­δο­ση των όπλων στη Βάρ­κι­ζα.

Ένας συγ­γρα­φέ­ας της μπουρ­ζουα­ζί­ας, ο Γιώρ­γος Θε­ο­το­κάς, απο­τύ­πω­σε στο ημε­ρο­λό­γιό του, και αρ­γό­τε­ρα στο μυ­θι­στό­ρη­μά του «Αργώ», μια εξαι­ρε­τι­κή τοι­χο­γρα­φία των αντί­πα­λων στρα­το­πέ­δων πριν τη σύ­γκρου­ση. Και, πα­ρό­λο που οι συ­μπά­θειές του ήταν ξε­κά­θα­ρα με τον παλιό, αστι­κό κόσμο, ο Θε­ο­το­κάς απο­δί­δει πολύ πιο γκρί­ζα τη δια­δή­λω­ση των αστών, αφή­νο­ντας μια αί­σθη­ση πα­γε­ρό­τη­τας, ανη­συ­χί­ας και απει­λής. Αντί­θε­τα, ο συγ­γρα­φέ­ας βάζει όλα τα χρώ­μα­τα και το πάθος, όλες τις με­γα­λό­πνο­ες πε­ρι­γρα­φές και τη συ­γκί­νη­ση, στις ει­κό­νες από τις δια­δη­λώ­σεις των τα­πει­νών. 

Γιατί δεν υπάρ­χει πιο μα­γευ­τι­κό πράγ­μα στον κόσμο από τους σκλά­βους που συ­ντρί­βουν τα δεσμά τους! Και παρά την τα­πεί­νω­ση της Βάρ­κι­ζας και την ήττα, οι σε­λί­δες του Θε­ο­το­κά θα είναι μέσα στις απο­δεί­ξεις και τα πει­στή­ρια για το ότι ο κό­σμος ποθεί και προσ­δο­κά να ζήσει χωρίς εκ­με­ταλ­λευ­τές και όταν πάρει φωτιά είναι ικα­νός για τα πάντα…

Αρκεί η πρω­το­πο­ρία του να μπο­ρεί να ξε­χω­ρί­ζει τον φίλο από τον αντί­πα­λο, να στη­ρί­ζε­ται μο­νά­χα στις ικα­νό­τη­τες και προσ­δο­κί­ες των από κάτω και να είναι απο­φα­σι­σμέ­νη να βάλει τέλος στην εξου­σία των αφε­ντι­κών κι όχι να απο­δρά­σει από τη σύ­γκρου­ση…

Η Επα­νά­στα­ση ανοί­γει το βήμα της μέσα στους δρό­μους της Αθή­νας

Πολ­λές φορές μια πένα που σαφώς ανή­κει στο τα­ξι­κό στρα­τό­πε­δο του εχθρού κα­τα­φέρ­νει να απο­δώ­σει με ζω­ντά­νια, ενάρ­γεια και βα­θύ­τη­τα και τους αντί­πα­λους στρα­τούς και τους πό­θους τους και το συ­σχε­τι­σμό δυ­νά­με­ων και το ανα­πό­φευ­κτο της σύ­γκρου­σης.

 

Ο πί­να­κας των εξε­γερ­μέ­νων μαζών λίγο πριν τα Δε­κεμ­βρια­νά από την πα­λέ­τα ενός αστού συγ­γρα­φέα, του Γιώρ­γου Θε­ο­το­κά, που πε­ρι­γρά­φει στα Τε­τρά­δια Ημε­ρο­λο­γί­ου του τρεις δια­δη­λώ­σεις στην Αθήνα, από τις 12 Οκτώ­βρη που απε­λευ­θε­ρώ­νε­ται η πόλη από τα να­ζι­στι­κά στρα­τεύ­μα­τα ως τις 15 Οκτώ­βρη, που προει­κο­νί­ζε­ται η αι­μα­το­χυ­σία που θα ακο­λου­θή­σει το Δε­κέμ­βρη…

12 Οκτώ­βρη: η Απε­λευ­θέ­ρω­ση της Αθή­νας

“Ήταν ένα κάρο φορ­τω­μέ­νο νέους και νέες που φώ­να­ζαν. Στο άλογο που τρα­βού­σε το κάρο κα­θό­τα­νε κα­βά­λα μια γυ­ναί­κα με­λα­χρι­νή σα γύ­φτισ­σα που είχε στο κε­φά­λι και στους ώμους ένα σάλι επα­να­στα­τι­κά κα­τα­κόκ­κι­νο. Φο­ρού­σε κί­τρι­νο φου­στά­νι κι είχε διά­φο­ρα χαϊ­μα­λιά στο στή­θος, κρα­τού­σε μια ελ­λη­νι­κή ση­μαιού­λα και ξε­φώ­νι­ζε τρα­γου­δώ­ντας: «Απ’ τα κόκ­κα­λα βγαλ­μέ­νη…». Μια παρέα μά­γκες γυ­ρί­ζα­νε με ένα χαρ­το­νέ­νιο Χί­τλερ κρε­μα­σμέ­νο σε ένα κο­ντά­ρι και φω­νά­ζα­νε ρυθ­μι­κά «Εμπα­τί­ρη­σε»… Πολλά τραμ και κα­μιό­νια ανε­βο­κα­τέ­βαι­ναν τους κε­ντρι­κούς δρό­μους φορ­τω­μέ­να παι­διά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ που φω­νά­ζα­νε συν­θή­μα­τα των ορ­γα­νώ­σε­ών τους. Είδα και μια πα­ρέ­λα­ση πι­τσι­ρί­κων με ξύ­λι­να του­φέ­κια, του «παι­δι­κού με­τώ­που» του ΕΑΜ…»

14 Οκτώ­βρη: Η δια­δή­λω­ση του ΕΑΜ 

“Η κραυ­γή που δέ­σπο­ζε σ’ ό­λη αυ­τήν την αν­θρω­πο­θά­λασ­σα, ή­τα­νε: ‘Κά­πα-Κά­πα-Έ­ψι­λον’. Εί­δα πά­λι μες στη δια­δή­λω­ση πα­πά­δες και γριές και παι­δά­κια σε με­γά­λο α­ριθ­μό. Την τά­ξη κρα­τού­σε ο Ε­ΛΑΣ και την κρα­τού­σε κα­λά (…)

Δεν υ­πάρ­χει αμ­φι­βο­λί­α πως τού­τος ο λα­ός που βλέ­που­με αυ­τές τις μέ­ρες εί­ναι άλ­λος α­πό κεί­νον που ξέ­ρα­με, πιο δυ­να­μι­κός, πιο γεν­ναί­ος και πιο πε­ρή­φα­νος, α­λη­θι­νά χει­ρα­φε­τη­μέ­νος και λεύ­τε­ρος (…)

Τώ­ρα νιώ­θου­με έ­να με­γά­λο και α­συ­γκρά­τη­το λα­ϊ­κό κύ­μα που μας ση­κώ­νει και μας παίρ­νει. Τι α­κρι­βώς θέ­λει αυ­τή η μά­ζα βέ­βαια κα­νείς δεν το ξέ­ρει, ού­τε τα πιο συ­νει­δη­τά μέ­λη της. Δεν εί­ναι το βιο­μη­χα­νι­κό προ­λε­τα­ριά­το των με­γά­λων ευ­ρω­πα­ϊ­κών κέ­ντρων με τις συ­γκε­κρι­μέ­νες οι­κο­νο­μι­κο­κοι­νω­νι­κές ε­πι­διώ­ξεις του ε­πι­στη­μο­νι­κού σο­σια­λι­σμού. Ε­δώ έ­χου­με να κά­νου­με με δυ­νά­μεις α­λό­γι­στες.

Στον α­έ­ρα υ­πάρ­χει Ρώ­σι­κη Ε­πα­νά­στα­ση, μα και Γαλ­λι­κή Ε­πα­νά­στα­ση και Κομ­μού­να του Πα­ρι­σιού και α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κός ε­θνι­κός πό­λε­μος και ποιος ξέ­ρει τι άλ­λα θο­λά στοι­χεί­α που δεν τα ξε­χω­ρί­ζου­με α­κό­μα (…) Ο λαός βρήκε μια λέξη και την πι­πι­λί­ζει ολο­έ­να: «Λα­ο­κρα­τία». […] Ο λαός ν’ ανέ­βει, ο λαός να γίνει αφέ­ντης, να πά­ψουν οι κακοί ν’ αδι­κούν το λαό –αυτό είναι το γε­νι­κό αί­τη­μα.

Μα συ­νά­μα ο λαός βρί­σκει και το Κ.Κ. που το εγκολ­πώ­νε­ται και το αγαπά, όχι για την κο­σμο­θε­ω­ρία του, που δεν την κα­τα­λα­βαί­νει, ούτε για το πρό­γραμ­μά του, που είναι σή­με­ρα ελα­στι­κό και αμ­φί­βο­λο σαν τα προ­γράμ­μα­τα των αστι­κών κομ­μά­των, μα γιατί το νιώ­θει το Κ.Κ. δικό του, το βλέ­πει πάντα κοντά του, το ακού­ει να μιλά τη γλώσ­σα του, αι­σθά­νε­ται μαζί του βαθιά ψυ­χι­κή συγ­γέ­νεια. Του πα­ρα­δί­δε­ται λοι­πόν μ’ εμπι­στο­σύ­νη τυφλή, έτσι που μας ξε­σκε­πά­ζε­ται ξαφ­νι­κά, σε τούτη την από­το­μη στρο­φή της ιστο­ρί­ας, μια πρω­τεύ­ου­σα κόκ­κι­νη”

15 Οκτώ­βρη: Η απά­ντη­ση της Δε­ξιάς

“Σή­με­ρα απο­κρί­θη­κε η αστι­κή τάξη. Ο φόβος και το πεί­σμα των αντι­κομ­μου­νι­στι­κών στοι­χεί­ων θαυ­μα­τούρ­γη­σαν και κα­τά­φε­ραν να ορ­γα­νώ­σουν σε μια νύχτα μια με­γά­λη δια­δή­λω­ση όλων των εθνι­κι­στι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων, που δεν είχε βέ­βαια τον όγκο της χθε­σι­νής δια­δή­λω­σης, ήταν όμως και αυτή εξαι­ρε­τι­κά επι­βλη­τι­κή. Πρό­κει­ται βέ­βαια για το κοινό του κέ­ντρου της πόλης που είναι κατά πλειο­ψη­φία αστι­κό. (…) Πραγ­μα­τι­κά η ση­με­ρι­νή δια­δή­λω­ση ήταν πολύ αι­σθη­τά πιο κα­λο­ντυ­μέ­νη και ευ­πα­ρου­σί­α­στη από τη χτε­σι­νή και πε­ριεί­χε αρ­κε­τές κομ­ψές γυ­ναί­κες.

Είναι η πρώτη φορά αυτές τις μέρες που ένιω­σα στην Ελ­λά­δα τόσο έντο­να, τόσο ξε­κά­θα­ρα κι από­λυ­τα τον κοι­νω­νι­κό δι­χα­σμό, την ατμό­σφαι­ρα του τα­ξι­κού πο­λέ­μου”

rproject.gr