Όταν οι Γερμανοί κατακτητές ήθελαν να αρπάξουν τα κειμήλια του Αγίου Όρους

Είναι γνωστό ότι οι Γερμανοί πέραν της καταστροφής που έφεραν στη χώρα μας στην Κατοχή, «βούτηξαν» και χιλιάδες αρχαιότητες που τις μετέφεραν στην Γερμανία, όπου ακόμα εκεί βρίσκονται. Στο στόχαστρό τους ήταν και το Άγιο ΌροςΤο Άγιον Όρος, το τελευταίο καταφύγιο του μοναχισμού στον σύγχρονο κόσμο δεν έμεινε έξω από τη δίνη των κατοχικών χρόνων.

Και όπως με τους υπόλοιπους αρχαιολογικούς θησαυρούς, έτσι και τα ανεκτίμητα εκκλησιαστικά κειμήλια μπήκαν στο στόχαστρο των Γερμανών κατακτητών.
Μόνο που με το Άγιον Όρος δεν έγινε ό,τι και στην υπόλοιπη χώρα και οι ναζί δεν κατάφεραν χάρη στην ευέλικτη πολιτική των μοναχών να λεηλατήσουν και την Αθωνική Πολιτεία.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πρώην διοικητής του Αγίου Όρους Δημ. Γ. Τσάμης στο βιβλίο του «Άγιον Όρος, Προσέγγιση στην πρόσφατη ιστορία του» αναφέρεται αναλυτικά στην προσπάθεια αυτή των Γερμανών.
«Το ενδιαφέρον των Γερμανών για τους θησαυρούς του Αγίου Όρους εκδηλώθηκε από τους πρώτους μήνες της Κατοχής», γράφει ο καθηγητής. «Τον Ιούνιο του 1941 με εντολή των Ανωτάτων Στρατιωτικών Αρχών της Γερμανίας έφθασε στο Άγιον Όρος ο διαπρεπής βυζαντινολόγος καθηγητής του πανεπιστημίου του Μονάχου και γνωστός φιλοναζιστής δρ Φραντς Ντέλγκερ (Dr. Franz Delger).
Τον καθηγητή Ντέλγκερ πλαισίωνε ομάδα από επιστήμονες και τεχνικούς με έγκριση της Ανωτάτης Αρχής της Γερμανικής Στρατιάς».
Σύμφωνα με γερμανικά έγγραφα η αποστολή είχε σκοπό τη μελέτη εγγράφων και χειρογράφων και τη φωτογράφηση των θησαυρών. Τα συμπεράσματα της αποστολής και τα στοιχεία που θα συγκέντρωνε θα στέλνονταν σε Πανεπιστήμια της Γερμανίας.
Για να βοηθηθεί το έργο της αποστολής έστειλαν συστατικές επιστολές στην Ιερά Κοινότητα ο πρόεδρος της κυβερνήσεως Γ. Τσολάκογλου, ο αντιπρόεδρος και υπουργός Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας Λογοθετόπουλος και ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος.
Ο αντιστράτηγος Χάαρντε, Γερμανός στρατιωτικός διοικητής Θεσσαλονίκης Αιγαίου, στην επιστολή του ανέφερε τα εξής για τον επικεφαλής της αποστολής:
«Ο καθηγητής κ. Ντέλγκερ, αρχηγός της ως άνω επιστημονικής επιχειρήσεως, δεν είναι άγνωστος εις τους Πατέρας του Αγίου Όρους και η προσωπικότης του παρέχει πάσαν ασφάλειαν διά την κατάλληλον και προσεκτικήν χρησιμοποίησιν των αρχαίων αντικειμένων.
Παρακαλούμεν όθεν του αγίους Πατέρας να παράσχουν εις τους προαναφερθέντας πάσαν ευκολίαν και κυρίως να επιτρέψουν εις τον κ. Ντέλγκερ να εργάζηται ο ίδιος μέσα εις τα αρχεία και τας βιβλιοθήκας των Μονών, ως και την τη οδηγία αυτού ελευθέραν φωτογράφησιν υπό των τεχνικών, προς εκτέλεσιν της εντολής των Ανωτάτων Στρατιωτικών Αρχών της Γερμανίας».
Ο καθηγητής Τσάμης σημειώνει για τον πραγματικό σκοπό της αποστολής υπό τον Ντέλγκερ: «Ο Γερμανός αντιστράτηγος αποσιωπά έντεχνα την αλήθεια και καλύπτεται πίσω από την επιστημονική φήμη του Ντέλγκερ, που ήταν γνωστός στους μοναχούς από επισκέψεις του στο Άγιον Όρος πριν από τον πόλεμο.
Στην πραγματικότητα η αποστολή αυτή δεν είχε οργανωθεί με πρωτοβουλία του Ντέλγκερ, αλλά από τη γερμανική υπηρεσία Einsatzstab Reinchsleiter Rosenberg f?r die besetzten Gebiete, που, όπως θα δούμε, το φθινόπωρο του 1943 επιχείρησε να απαγάγει τους θησαυρούς του Αγίου Όρους και ανέθεσε την αποστολή αυτή στο παράρτημά της στην Ελλάδα, το Sonderkommandos Griechenland».
Στη διάρκεια της παραμονής τους στο Άγιον Όρος ο Ντέλγκερ και οι φωτογράφοι του γερμανικού Στρατού που τον συνόδευαν έκαναν 1.900 λήψεις (χειρόγραφα, εικόνες, μικρογραφίες, κειμήλια κ.ά.) και όλα αυτά τα στοιχεία απετέλεσαν τη βάση για το σχέδιο αρπαγής θησαυρών του Αγίου Όρους.
Τελικά η Einsatzstab Reinchsleiter Rosenberg προσπάθησε να υλοποιήσει το σχέδιο το φθινόπωρο του 1943 χωρίς όμως επιτυχία.
Ο καθηγητής Τσάμης γράφει για αυτή την επιχείρηση η οποία, όπως εκτιμά, μάλλον δεν προχώρησε λόγω της αρνητικής τροπής που είχαν αρχίσει να παίρνουν τα πράγματα για τους Γερμανούς:
«Ο Μέρτεν (σ.σ. ο Μαξ Μέρτεν ήταν προϊστάμενος της Γερμανικής Διοικήσεως Μακεδονίας που συνελήφθη στα τέλη της δεκαετίας του ’50 ως εγκληματίας πολέμου, κρατήθηκε στις φυλακές Αβέρωφ αλλά τελικά δεν δικάστηκε, γεγονός που προκάλεσε τότε τεράστιες αντιδράσεις) ισχυρίστηκε ότι με δική του υπόδειξη η Γερμανική Στρατιωτική Αστυνομία δεν επέτρεψε στον υπεύθυνο της Sonderstab Rosenberg την είσοδό του στο Άγιον Όρος και ότι με τον τρόπο αυτό ματαιώθηκαν τα σχέδια της υπηρεσίας αυτής».
Ο ισχυρισμός αυτός του Μέρτεν δεν είναι βέβαια πολύ πειστικός ούτε ήταν δυνατόν ένας διοικητικός αξιωματούχος να μην πειθαρχήσει σε διαταγές, που προέρχονταν από κεντρική υπηρεσία του Βερολίνου. Προφανώς, θα μεσολάβησε κάτι άλλο, που σήμερα το αγνοούμε, και ίσως δεν θα ήταν άσχετο με την τροπή του πολέμου και ιδίως με τα προβλήματα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι Γερμανοί στη Νοτιοανατολική Ευρώπη μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας.
Ως προς την συμμετοχή του Ντέλγκερ, τα σχετικά γερμανικά έγγραφα που έχουμε υπόψη μας δεν μας επιτρέπουν να συμπεράνουμε ότι ο καθηγητής ήταν ενήμερος για την κλοπή των θησαυρών του Αγίου Όρους, που σχεδίαζε από το 1941 το Sonderkommandos Griechenland.
Η τελευταία επίσημη επαφή της υπηρεσίας Rosenberg με το Άγιον Όρος έγινε στις 4 Νοεμβρίου 1943. Με εντολή της επισκέφθηκε την Ιερά Κοινότητα στις Καρυές ο Γερμανός διοικητής Αγίου Όρους, Στένγκερ, ο αντισυνταγματάρχης Πφάνεστλ (Pfannestl), καθηγητής της ιατρικής σχολής του Μαρβούργου, και ο καθηγητής Β. Έξαρχος, που εκτελούσε χρέη διερμηνέα.
Ο Στένγκερ εξέφρασε το μεγάλο ενδιαφέρον της υπηρεσίας Rosenberg για το Άγιον Όρος και την επιθυμία της να διαφωτίσει το γερμανικό και γενικά το ευρωπαϊκό κοινό για την πολιτιστική σημασία του Άθω. Τέλος προσέφερε 22 αντίτυπα με τα πορίσματα της επιστημονικής αποστολής της ομάδας του καθηγητή Ντέλγκερ».
Άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν πως οι Γερμανοί προσπάθησαν να αρπάξουν τους θησαυρούς με το πρόσχημα της προστασίας τους από τυχόν συγκρούσεις. Όμως οι μοναχοί κατάφεραν να αφήσουν το Άγιον Όρος μακριά από τις συγκρούσεις κι έτσι δεν υπήρχε η «δικαιολογία» για να μεταφέρουν οι Γερμανοί τους θησαυρούς και τελικά να τους αρπάξουν.
Τα επιτελεία της «επιχείρησης αρπαγής των θησαυρών»
Η γερμανική υπηρεσία που οργάνωσε την επιχείρηση λεηλασίας των θησαυρών είχε δύο
ειδικά επιτελεία (Sonderstab). Ο καθηγητής Τσάμης γράφει:
- Το πρώτο, με την επωνυμία Religionswissenschaften (Θρησκευτικές επιστήμες), διευθυνόταν από το γενικό επιθεωρητή του Γ” Ράιχ (Reichshauptstellenleiter) Α. Ντάιντλ. Το επιτελείο συγκέντρωνε πληροφορίες και ετοίμαζε μελέτες για την ορθόδοξη Εκκλησία, για τις σχέσεις της με το Βατικανό και για τον ορθόδοξο μοναχισμό. Για το σκοπό αυτόν ο Ντάιντλ είχε αποκτήσει διασυνδέσεις με καθηγητές των Θεολογικών Σχολών Αθηνών και Θεσσαλονίκης και επισκέφθηκε μαζί με τον Ντέλγκερ το Άγιον Όρος.
-Το δεύτερο επιτελείο, με την επωνυμία «Άθως», είχε επικεφαλής τον καθηγητή Ντέλγκερ και αντικείμενο έρευνας τη μελέτη των θησαυρών του Αγίου Όρους.
Γενικότερα το Γ” Ράιχ προσπαθώντας να δώσει μυστικιστικό και αποκρυφιστικό υπόβαθρο στην ναζιστική θεωρία, προσπαθούσε να μαζέψει πολιτιστικούς, και πνευματικούς θησαυρούς από όλο τον πλανήτη, φυσικά το Άγιο όρος δεν μπορούσε να λείψει από τους σχεδιασμούς τους.
Οι αρχαιότητες τους ενδιέφεραν για να πείσουν ότι η Άρεια Φυλή δημιούργησε τον απίστευτο αρχαιοελληνικό πολιτισμό, και τα θρησκευτικά κειμήλια για να πείσουν ότι το Θείο ήταν μαζί τους και ότι το Σύμπαν τους προόριζε για κυβερνήτες του κόσμου. Οι συμβολισμοί φτιάχνουν ηθικό, και το ηθικό κερδίζει πολέμους.

πηγη iellada.gr