Πώς πήρε το όνομά της η Καλούτσιανη;

Καλούτσιανη, αλλά και Καλούτσια. Μία από τις κλασικότερες συνοικίες των Ιωαννίνων 

Πώς όμως πήρε το όνομά της, ποιες είναι οι παγιωμένες απόψεις, και τι τελικά ισχύει; Μϊα πολύ ενδιαφέρουσα ιστορια για το όνομα και την ιστορία της περιοχής. Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι από την ομιλία που έδωσε ο Κώστας Ευ. Οικονόμου (τ. Αναπλ. Καθηγητής Γλωσσολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων) το 2013 στο πλαίσιο των εορτασμού των 100 χρόνων από την απελευθέρωση των Ιωαννίνων  με τίτλο «Γλωσσολογική ιχνηλάτηση γιαννιώτικων τοπωνυμίων».

Το βιβλίο του Οικονόμου «Οικωνύμια του Νομού Ιωαννίνων» είναι πλέον κλασικό για τα Γιάννενα και την ιστορία τους. Την ομιλία και την ενδιαφέρουσα ιστορία της Καλούτσιανης θυμήθηκε και ανάρτησε η Άννα Μπούκα στη σελίδα του facebook «Τα Γιάννενα μέσα στον χρόνο». Τη συνοδεύει με μία ωραία φωτογραφία της περιοχής από τον Άγγελο Καλογερίδη.

Το σχετικό απόσπασμα:

Καλούτσια και Καλούτσιανη

Για την ονομασία της συνοικίας, που συνηθίζεται με δύο τύπους ως Καλούτσια και Καλούτσιανη, δύο είναι οι κρατούσες και παγιωμένες απόψεις:

Κατά την πρώτη άποψη το τοπωνύμιο προέρχεται από περίφραση τουρκικών λέξεων, αφενός του επιθ. kanlı που σημαίνει «αιμάτινος» το οποίο προέρχεται από τη λέξη < kan που σημαίνει «αίμα» (Steuerwald 1972: 479 και 472) και την επιθετ. κατάλ.-lı και αφετέρου του ουσ. ҫeşme που σημαίνει «η πηγή, ή βρύση» ( Steuerwald 1972: 177). Επομένως κατά την εκδοχή αυτή Καλούτσια και Καλούτσιανη σημαίνει: «η βρύση του αίματος».

Κατά τη δεύτερη άποψη το τοπωνύμιο προέρχεται από την προσωνυμία καλός, του πασά Μεχμέτ του Β΄ (1762-1775) και το ουσ. ҫeşme, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, δηλ. Καλούτσια και Καλούτσιανη κατά τη δεύτερη άποψη σημαίνει: «η βρύση (του πασά) του Καλού».

Η φωνητική ομοιότητα των δύο τοπωνυμικών τύπων Καλούτσια και Καλούτσιανη με τις περιφράσεις, που προαναφέραμε, αφήνουν κενά τα οποία δεν μπορούν να δικαιολογηθούν, κενά δυσερμήνευτα που ακυρώνουν την ετυμολογική τους συσχέτιση:

α) Σύμφωνα με τους γλωσσολογικούς κανόνες δεν είναι δυνατόν από το τουρκ. επίθ. kanlı να προκύψει το θέμα Καλου-. Αυτό θα μπορούσε να γίνει μόνον με την αποβολή του [n] στο συμφων. σύμπλεγμα [nl] τουτουρκ. επίθ. kanlı. Ωστόσο τέτοια αποβολή δεν μαρτυρείται όχι μόνον στην κοινή νεοελληνική αλλά ούτε και στο τοπικό ιδίωμα.

β) Επίσης δεν είναι δυνατόν από το β΄ μέρος του υποτιθέμενου σύνθετου τοπωνυμίου, δηλ. από το τουρκ. ҫeşme, να προκύψουν οι ελληνικές απολήξεις των τοπωνυμικών τύπων σε -ια, δηλ. Καλούτσια και σε -ιανη, δηλ.Καλούτσιανη.

Αποκλείοντας επομένως τις δύο αυτές εκδοχές πιστεύω πως στη βάση των δύο τοπωνυμικών τύπων δεν βρίσκονται ούτε το kanlı ҫeşme ούτε το Καλού ҫeşme, αλλά η σλαβική  λέξη kaluža που σημαίνει: «ο βόρβορος, η λάσπη, το έλος». Η λέξη αυτή προέρχεται από τη σλαβική λέξη kalъ που σημαίνει «μαύρος, βρόμικος,θολός». Από τον αρχικό τύπο Καλούτσια, που έχει δημιουργηθεί από τη σλαβική λέξη kaluža, προέκυψε ο τύπος Καλούτσιανη με την προσθήκη της κατάληξης -jane. Η κατάληξη αυτή είναι δηλωτική των κατοίκων της περιοχής που αναφέρεται στο θέμα, της Καλούτσιας στο προκείμενο.

Με την ετυμολογική αυτή εκδοχή, εκτός των γλωσσικών δεδομένων, συμφωνεί και η πραγματικότητα που παρουσίαζε η περιοχή σε παλαιότερες εποχές. Σχετικό είναι και το γειτονικό τοπωνύμιο Λασπόπορος (και Λασπόπορδος κατά τη λαϊκή περιπαικτική εκφορά) που ενισχύει την άποψη ότι παλαιότερα την περιοχή χαρακτήριζε η ύπαρξη νερού και έλους. Ακόμη και έως πρόσφατα, στο χώρο που κτίστηκε το ξενοδοχείο Du Lac επικρατούσε η ίδια κατάσταση.

Η απόρριψη της ετυμολογικής αρχής των τοπωνυμίων από το kanlı ҫeşme αφενός και το Καλού ҫeşme αφετέρου ενισχύεται και από το γεγονός ότι τοπωνύμιο Καλούτσιανη συναντιέται σε 7 κοινότητες του Νομού Ιωαννίνων: στη Βοδίβιστα (επίσ. Αμπελιά), στη Γρανίτσα, στο Κοκκινόχωμα, στο Μαζαράκι(ονομάζεται συνοικία του χωριού), στη Μουκοβίνα, στους Νεγράδες (επίσης συνοικία του χωριού) και στην Ντόμπρη (επίσ. Παλιά Αλώνια), όπου Καλούτσιανη ονομάζεται η συνοικία των Μηλιωναίων.

Και φυσικά για όλα αυτά τα τοπωνύμια ούτε το kanlı ҫeşme ούτε τον πασά τον Καλό μπορούμε να επικαλεστούμε.

Ας σημειωθεί επίσης ότι από τα σλαβ. προσηγορικά kalъ / kaluža σχηματίζονται στο σλαβόφωνο χώρο τόσο ανθρωπωνύμια όσο και τοπωνύμια: Χαρακτηριστικά είναι τα ανθρωπωνύμια: Kalja, Kalin, Kalota, Kaliman κ.λπ.,καθώς και τα τοπωνύμια: Kal, Kališče, Kalьcь, Kaljevica, Kaljšte, Kalič, Kalnik,
Kalinovka κ.λπ. (Smilauer 1970: 87ˑ Miklosich 1927: 65 και 152).

Την «ηλικία» του τοπωνυμίου δεν μπορούμε με ακρίβεια να την καθορίσουμε, παρά μόνο να την εντάξουμε κατά προσέγγιση σε ένα ευρύ χρονολογικό πλαίσιο που εκτείνεται από τον 7. αι., κατά τον οποίο ιστορικά εμφανίζονται οι Σλάβοι στην ευρύτερη περιοχή, μέχρι το 15. αι., εποχή κατά την οποία αφομοιώνονται γλωσσικά με τους γηγενείς.

πηγη agon.gr