Φωτογραφίες που βοήθησαν στην τεκμηρίωση του Ολοκαυτώματος τραβήχτηκαν από έναν Ναζί

Πηγή: New York Times, της Nina Siegal

Οι ιστορικοί έχουν βασιστεί στις φωτογραφίες του Herman Heukels για τις διώξεις των Εβραίων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά δεν είναι ευρέως γνωστό ότι ο Ολλανδός φωτογράφος τις τράβηξε ως ναζιστική προπαγάνδα.ΑΜΣΤΕΡΝΤΑΜ — Στις 20 Ιουνίου 1943, σαστισμένες και τρομοκρατημένες οικογένειες, φορτωμένες με αποσκευές και μαρκαρισμένες με κίτρινα αστέρια, εξαναγκάστηκαν στην Olympiaplein, μια από τις πιο αναγνωρίσιμες δημόσιες πλατείες αυτής της πόλης. Λίγοι ήξεραν πού πήγαιναν, ή για πόσο καιρό, έτσι φορούσαν τα χειμωνιάτικα παλτά τους παρά τον φλεγόμενο ήλιο καθώς εγγράφηκαν στις ναζιστικές αρχές.

Ένας Ολλανδός φωτογράφος, ο Herman Heukels, κινήθηκε μέσα στο πλήθος, τραβώντας φωτογραφίες ανθρώπων που σύντομα θα απελαθούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι εικόνες του θα ήταν τα τελευταία πορτρέτα πολλών από αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι ήταν μεταξύ των 5.500 που στάλθηκαν εκείνη την ημέρα από το Άμστερνταμ στο διαμετακομιστικό στρατόπεδο Westerbork και στη συνέχεια στην «ανατολή». Η συντριπτική πλειοψηφία δεν θα επέστρεφε ποτέ.

Οι φωτογραφίες του Heukels είναι μερικά από τα ισχυρότερα οπτικά στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν από ιστορικούς για να απεικονίσουν το Ολοκαύτωμα στην Ολλανδία, το οποίο στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από 102.000 από τους εκτιμώμενους 140.000 Εβραίους αμάχους που ζούσαν στη χώρα πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ωστόσο, παρά την πανταχού παρουσία τους σε βιβλία και ταινίες, λίγοι άνθρωποι εκτός ακαδημαϊκών κύκλων γνωρίζουν ότι αυτές οι εικόνες τραβήχτηκαν στην πραγματικότητα από έναν Ολλανδό Ναζί. Σκόπευε να απεικονίσει τους Εβραίους με ένα εξευτελιστικό φως. Αντ ‘αυτού, κατέληξε να δώσει σκληρή μαρτυρία για τις φρικαλεότητες του Τρίτου Ράιχ.

 «Πρόκειται για πολύ διάσημες φωτογραφίες, μερικές από τις πιο περιζήτητες φωτογραφίες στο αρχείο μας από όλο τον κόσμο», δήλωσε ο Ρενέ Κοκ, ερευνητής στο Ινστιτούτο NIOD για Μελέτες Πολέμου, Ολοκαυτώματος και Γενοκτονίας στο Άμστερνταμ. Το ινστιτούτο διατηρεί ένα αρχείο με περίπου 30 πρωτότυπες φωτογραφίες του Heukels από το ολλανδικό Υπουργείο Δικαιοσύνης, το οποίο τις κατέσχεσε στο πλαίσιο της δίκης για τη μεταπολεμική συνεργασία του.

Τους τελευταίους μήνες, μια βαθύτερη αίσθηση των πεποιθήσεων και των κινήτρων του Heukels αναδύθηκε από μια βιογραφία που δημοσιεύτηκε στα ολλανδικά αυτή την άνοιξη και αποκαλύπτει πώς ένας συνηθισμένος νεαρός άνδρας από το Zwolle ριζοσπαστικοποιήθηκε ως μέλος του ολλανδικού ναζιστικού κόμματος. Το βιβλίο, του Machlien Vlasblom, ενός Ολλανδού ιστορικού του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, παρέχει νέες ιδέες για το πώς ο Heukels πρόδωσε Εβραίους από την πόλη του, λεηλάτησε τις επιχειρήσεις και τις περιουσίες τους και κατέγραψε την ιστορία τους ως φωτογράφος Τύπου για την Ολλανδική S.S.

«Τους απαθανάτισε στις πιο αδύναμες στιγμές τους», είπε ο Vlasblom σε μια συνέντευξη, «και ο τρόπος που ενήργησε εκεί ήταν αγενής και βάναυσος. Φυσικά, έβαλε τη ναζιστική ιδεολογία σε αυτές τις εικόνες».

Πώς αλλάζουν αυτές οι νέες πληροφορίες τον τρόπο που μπορούμε να δούμε αυτές τις φωτογραφίες; Ή πώς θα μπορούσαν οι ιστορικοί να τις χρησιμοποιήσουν ή να τις διαμορφώσουν στο μέλλον;

Οι φωτογραφίες είναι «αρκετά εξαιρετικές», είπε ένας ερευνητής του NIOD, ο Kees Ribbens, καθηγητής Λαϊκής Ιστορικής Κουλτούρας και Μαζικής Βίας στο Πανεπιστήμιο Erasmus του Ρότερνταμ, επειδή «δείχνουν το Ολοκαύτωμα να λαμβάνει χώρα σε ένα πολύ γνωστό μέρος στο κέντρο του Άμστερνταμ. . Δείχνουν πώς λειτούργησε ολόκληρη η γραφειοκρατία της απέλασης».

Ωστόσο, αυτές δεν είναι «αθώες εικόνες», είπε ο Ισραηλινός καλλιτέχνης Ram Katzir με έδρα το Άμστερνταμ, ο οποίος πρόσφατα χρησιμοποίησε μια από τις εικόνες του Heukels ως θεμέλιο για ένα μνημείο που δημιούργησε για τον τόπο των απελάσεων. Το έργο τέχνης «Σκιές», που αποκαλύφθηκε στην 79η επέτειο της επιδρομής τον Ιούνιο, αναπαρήγαγε τις σκιές των απελαθέντων από τις φωτογραφίες, στις ακριβείς τοποθεσίες στην Ολυμπιάπολη όπου τεκμηριώθηκαν για τελευταία φορά ζωντανοί.

«Δεν είχαμε ονόματα κανενός από τα θύματα», είπε ο Κατζίρ, οπότε σκέφτηκε πολύ για το αν θα συμπεριλάβει το όνομα του Χέικελς στην πινακίδα πληροφοριών. Στο τέλος, αποφάσισε να το κάνει. «Είναι μια εικόνα με διπλή όψη. και αν το κρύψεις, κρύβεις τον ρόλο του συνεργάτη».

Ο Katzir πρόσθεσε, «Όταν κοιτάς την πινακίδα πληροφοριών, στέκεσαι ακριβώς εκεί που στεκόταν ο φωτογράφος».Στην πραγματικότητα, η πλειονότητα των σωζόμενων εικόνων εβραϊκής δίωξης στην Ολλανδία «δημιουργήθηκαν από τη σκοπιά του διώκτη», είπε ο Ρίμπενς. Αυτές περιλαμβάνουν αυτές του Bart de Kok, μέλους του Ολλανδικού Ναζιστικού Κόμματος, γνωστού ως N.S.B., και ενός Γερμανού φωτογράφου Τύπου, του Franz Anton Stapf, ο οποίος απαθανάτισε μερικές από τις τελευταίες εικόνες της εβραϊκής κοινότητας του Άμστερνταμ πριν αποδεκατιστεί.

Η Janina Struk, συγγραφέας του βιβλίου του 2005 «Photographing the Holocaust: Interpretations of the Evidence», είπε ότι στη μεταπολεμική περίοδο, οι φωτογραφίες που τραβήχτηκαν από περαστικούς, δράστες και θύματα ήταν «κάτι ανάμεικτες μεταξύ τους» και σχεδόν κανείς δεν ρώτησε ποιος είχε τραβήξει τις φωτογραφίες ή για ποιους σκοπούς.

«Μέχρι πολύ πρόσφατα, οι ιστορικοί δεν ασχολήθηκαν τόσο για το ποιος τράβηξε τις φωτογραφίες, γιατί τις τράβηξαν και για ποιο σκοπό», είπε. «Μάλλον οι ιστορικοί χρησιμοποιούσαν τις εικόνες ως εικονογραφήσεις ενός κειμένου, αντί να είναι οι ίδιοι ένα κείμενο».

Τα τελευταία χρόνια, πρόσθεσε, έχει δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη δημιουργία συμφραζομένων των εικόνων, στην εξήγηση του τρόπου κατασκευής τους, έτσι ώστε οι θεατές να έχουν καλύτερη κατανόηση του τι βλέπουν. — και έτσι οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν καλύτερες ηθικές επιλογές σχετικά με τον τρόπο παρουσίασής τους.

Ο Ribbens είπε ότι μαθαίνοντας ότι ο στόχος του Heukels ήταν να δημοσιεύσει τις φωτογραφίες του στο Storm S.S., μια ολλανδική ναζιστική προπαγανδιστική εβδομαδιαία εφημερίδα (δεν δημοσιεύτηκαν ποτέ εκεί), μπορούμε να σκεφτούμε τι επέλεξε να αφήσει εκτός κάδρου. Στη σειρά του, είπε, δεν βλέπουμε τους ναζί αξιωματούχους ή την ολλανδική αστυνομία που μάζεψαν βίαια πολίτες.

«Δεν θέτει αυτόματα το ερώτημα: Ποιος το οργάνωσε αυτό, ποιος είναι υπεύθυνος για αυτή τη δίωξη;» αυτός είπε. «Οι άνθρωποι εμφανίζονται και δεν είναι ξεκάθαρο τι είδους άγχος έχουν, γιατί τους στέλνουν εδώ, τι επιλογή είχαν να φύγουν από τα σπίτια τους, γιατί δεν βρήκαν κρυψώνα; Τι ήταν τόσο απειλητικό σε αυτό;»

Η επίσημη πολιτική των Γερμανών κατακτητών ήταν ότι δεν μπορούσαν να δημοσιευτούν εικόνες Εβραίων στον «νόμιμο» ολλανδικό τύπο, εξήγησε ο ερευνητής του NIOD και ειδικός φωτογραφίας Έρικ Σόμερς. Οι προπαγανδιστικές εφημερίδες, ωστόσο, θα μπορούσαν να τυπώσουν τέτοιες εικόνες μαζί με άρθρα με ρητά αντισημιτικό περιεχόμενο.

Ως αποτέλεσμα, μεγάλο ποσοστό εικόνων του Ολοκαυτώματος, τόσο στην Ολλανδία όσο και αλλού, τραβήχτηκαν από φωτογράφους προπαγάνδας που επικυρώνονταν από τους Ναζί και είχαν ρητή άδεια να μεταφέρουν κάμερες, είπε ο Στρουκ. Άλλες εικόνες προήλθαν από Γερμανούς στρατιώτες που αναζήτησαν ειδικά εικόνες «αναμνηστικών» Εβραίων που πίστευαν ότι ταιριάζουν σε ένα φυσικό στερεότυπο.

«Γνωρίζουμε ότι οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν τη φωτογραφία ως όπλο και επένδυσαν πολλά στη φωτογραφία προπαγάνδας», δήλωσε η Sheryl Silver Ochayon, διευθύντρια προγράμματος για το Echoes & Reflections, ένα εκπαιδευτικό σκέλος του Παγκόσμιου Κέντρου Μνήμης του Ολοκαυτώματος Yad Vashem στο Ισραήλ.

«Οι φωτογραφίες δεν σκότωσαν ποτέ κανέναν», πρόσθεσε, «αλλά αυτό που μπορούν να κάνουν οι φωτογραφίες είναι ότι μπορούν να δικαιολογήσουν μια ιδεολογία. Εάν παρουσιάζετε τα θύματά σας ως χαμηλά ή παθητικά, ή σαν παράσιτα, μπορείτε να δικαιολογήσετε ένα γενοκτονικό σχέδιο δράσης, όπως έκαναν οι Γερμανοί».

Η Vlasblom ξεκίνησε την έρευνά της όταν ένας φίλος από την εκκλησία, ο Gerard Visser, της ζήτησε να δει ένα κουτί με οικογενειακές επιστολές που είχε κληρονομήσει. Παρόλο που ήξερε ότι τα έγγραφα αφορούσαν τους δύο θείους του, τον Herman Heukels και τον Jan Heukels, ο οποίος ήταν επίσης συνεργάτης των Ναζί, είπε σε συνέντευξή του: «Δεν ήξερα πραγματικά τη δομή της οικογένειας, επομένως δεν ήξερα ποιος έστειλε τι σε ποιον ή γιατί».

Δεν είναι όλοι στην οικογένεια του Visser ευχαριστημένοι που το βιβλίο του Vlasblom, «We waren supermannen (We Were Supermen)», το οποίο περιλαμβάνει επίσης πληροφορίες για τον Jan Heukels, επέστησε την προσοχή σε αυτούς τους δύο προγόνους που ήταν συνεργάτες.

«Ακούτε όλες τις ηρωικές ιστορίες αντίστασης από την Ολλανδία», είπε ο Visser, «αλλά υπάρχουν άνθρωποι όπως οι Heukels, που έκαναν πραγματικά άσχημα πράγματα. Ένιωσα ότι πρέπει επίσης να ειπωθεί μέρος της ιστορίας μιας χώρας».

Η γνώση περισσότερων για την προσωπική βιογραφία του Herman Heukels σημαίνει ότι οι ιστορικοί πρέπει να χρησιμοποιούν αυτές τις φωτογραφίες με διαφορετικό τρόπο — ή ακόμα και να τις χρησιμοποιούν λιγότερο συχνά;

Κάποιοι από το NIOD, το ολλανδικό αρχείο, είπαν ότι αυτές οι εικόνες συνεχίζουν να αποτελούν πολύτιμη ιστορική πηγή, αλλά η ιστορία του Heukelses υπογραμμίζει τη σημασία της παροχής πλαισίου στις εικόνες.

«Πρέπει να μάθετε από την αρχή τα στοιχεία αυτών των φωτογραφιών», είπε, «ποιος έκανε τη φωτογραφία και για ποιο σκοπό και σε ποιο πλαίσιο;»

Ο Στρουκ πρόσθεσε: «Πρέπει να απομακρυνθούμε από την ιδέα ότι μια φωτογραφία είναι απλώς ένα παράθυρο στον κόσμο. Δεν είναι. Είναι μια πολύ επεξεργασμένη εκδοχή αυτού που επέλεξε να φωτογραφίσει ο φωτογράφος».

 πηγη militaire.gr