Η μοίρα του ανθρώπου και ο χαρακτήρας του

Πολλοί άνθρωποι, πολλές συμπεριφορές, πολλοί χαρακτήρες! Άπειροι οι παράγοντες που αφήνουν το αποτύπωμά τους πάνω μας, από τις πρώτες έως και τις ύστατες ώρες ύπαρξής μας.

Όλη αυτή η σύνθεση, του ποιοι τελικά γινόμαστε μέρα με τη μέρα, καθορίζει με απολυτότητα το τί θα απογίνουμε;

Βαδίζουμε σε δρόμο μίας κατεύθυνσης ή υπάρχουν και μικρά 'ανοίγματα' με διέξοδο επιστροφής;

Τα 'ανοίγματα' αυτά είναι εκεί από πριν και μας περιμένουν ή είναι εν κινήσει ιδιοκατασκευές;

Ως προς το τί συνιστά το χαρακτήρα του ανθρώπου, πολλά έχουν ειπωθεί, από φιλόσοφους, στοχαστές ψυχολόγους και ψυχαναλυτές. Οι περισσότεροι συμφωνούν για τη μόνιμη φύση του:
Π.χ. ο Μωάμεθ φέρεται να είπε “…πιστέψτε, αν θέλετε, ότι και τα βουνά αλλάζουν θέση, αλλά ποτέ μην πιστέψετε ότι ο άνθρωπος αλλάζει χαρακτήρα…”, και ο Μπέντζαμιν Ντισραέλι ότι “…ο χαρακτήρας ποτέ δεν αλλάζει, μόνο εξελίσσεται…”.
Και αν ο χαρακτήρας είναι μια «μόνιμη κατασκευή», τότε αυτομάτως δε γίνεται αναπόφευκτη και η μοίρα του ανθρώπου, όπως είπε ο Ηράκλειτος, … αφού κανείς δεν μπορεί να αλλάξει τον χαρακτήρα του και αυτό τον φέρνει αντιμέτωπο με τις ίδιες καταστάσεις στη ζωή του συνεχώς; Και αφού βιώνει συνεχώς τις ίδιες καταστάσεις, αναγκαστικά πια, υποτάσσεται στην παραδοχή ότι έχει πεπρωμένο από το οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει;
Σύμφωνα με τον Τσούκα “…ο χαρακτήρας μας δεσμεύει: είναι δύσκολο και κοστίζει το να αποφύγουμε τις συμπεριφορές που υποδεικνύει. Η κατασκευή του χαρακτήρα είναι μια κοινωνική – ιστορική διαδικασία: σμιλεύεται μέσα από τη συμμετοχή του ατόμου σε συλλογικές δραστηριότητες, πλάθεται από το πνεύμα της εποχής, διαμορφώνεται από τις επιλογές που κάνει κανείς. Ο χαρακτήρας συνοψίζει προσπάθειες ατομικής αυτό-δημιουργίας, σε ένα συλλογικό πλαίσιο αναφοράς. Προδιαγράφει μια συγκεκριμένη τάση συμπεριφοράς, στην οποία εκδηλώνονται αρετές και πάθη, αξίες και συναισθήματα”.
Και συνεπώς, αφού ο χαρακτήρας μας δεσμεύει, μας αναγκάζει στις ίδιες επιλογές ζωής και επομένως στην ίδια μοίρα! Ας πάρουμε για παράδειγμα έναν άνθρωπο που είναι παράξενος και μοναχικός: λόγω του συγκεκριμένου χαρακτήρα του δε γίνεται εύκολα συμπαθής στους άλλους ανθρώπους. Αυτό τους κάνει να απομακρύνονται από αυτόν, να τον απομονώνουν και να τον σχολιάζουν αρνητικά.
Όσο όμως ο άνθρωπος αυτός συνεχίζει να μένει μόνος του, του ενισχύεται η ιδέα ότι είναι πράγματι μοναχικός και παράξενος (αφού δεν τον θέλει κανείς). Και όσο συνεχίζει να ενισχύει αυτήν του την άποψη θα την εφαρμόσει ξανά και στις υπάρχουσες αλλά και στις νέες κοινωνικές του επαφές. Και αυτοί με τη σειρά τους θα τον ξανα-απομονώσουν και ο φαύλος κύκλος θα συνεχίζεται… Και τόσο οι άλλοι, όσο και αυτός ο άνθρωπος θα πιστεύουν ότι είναι στη μοίρα του να είναι παράξενος και μοναχικός, χωρίς καμιά ελπίδα διεξόδου και διαφυγής.
Επομένως, ισχύει ότι το πεπρωμένο φυγείν αδύνατο…
Ο Ηράκλειτος που πρώτος συνέδεσε μοίρα και χαρακτήρα παρατήρησε πως η φύση του ανθρώπου, ο χαρακτήρας με τον οποίο γεννιέται καθορίζει τις πράξεις του, όσα θα του συμβούν στη διάρκεια της ζωής του, την καλή ή κακή μοίρα που τον περιμένει.
Ο Γκάντι το είπε πολύ καλύτερα: Να είσαι προσεκτικός με τις σκέψεις σου, γιατί οι σκέψεις σου γίνονται λόγια. Να είσαι προσεκτικός με τα λόγια σου, γιατί τα λόγια γίνονται πράξεις. Να είσαι προσεκτικός με τις πράξεις σου, γιατί οι πράξεις γίνονται συνήθειες. Να είσαι προσεκτικός με τις συνήθειές σου, γιατί οι συνήθειές σου καθορίζουν τον χαρακτήρα σου. Να είσαι προσεκτικός με τον χαρακτήρα σου, γιατί ο χαρακτήρας σου γίνεται το πεπρωμένο σου!
Να λοιπόν η αποκάλυψη των τεχνικών της μελλοντολογίας: ο μελλοντολόγος που έχει ταλέντο στο να καταλαβαίνει και να διαισθάνεται τους ανθρώπους, αφού καταναλώσει λίγο χρόνο στο να «ζυγίσει» και να τσεκάρει το χαρακτήρα του πελάτη του, μπορεί να κάνει ασφαλείς προβλέψεις για το μέλλον και τη μοίρα του, αφού λόγω της μονιμότητας του χαρακτήρα του, αυτά που συνέβησαν ήδη στον πελάτη του θα ξανασυμβούν… Με πολύ μεγάλη πιθανότητα!
Οι ψυχολόγοι, ωστόσο, μετά από μεγάλες ερευνητικές προσπάθειες, καταλήξανε στο ότι ο χαρακτήρας αλλάζει! Και στην πραγματικότητα ούτε καν υπάρχει!
Αυτό που υπάρχει και είναι σίγουρο για τους περισσότερους είναι ότι ο καθένας μας επαναλαμβάνει μέσα του τις φράσεις και τις σκέψεις που άκουσε ή έκανε σχετικά με τον χαρακτήρα του, ώστε με αυτόν τον τρόπο να έχει την ασφαλή πεποίθηση ότι έχει μια σταθερότητα και συνέπεια ως άτομο, και δεν είναι «φτερό στον άνεμο» που παρασύρεται από την κάθε κατάσταση.
Και οι ψυχολόγοι συμφωνούν ότι αυτή η τάση έχει κάποια πλεονεκτήματα στην καθημερινή λειτουργία. Δεν συμφωνούν, ωστόσο, ότι το να επιμένει κανείς στον χαρακτήρα του θα ήταν λειτουργικό ακόμη και σε καταστάσεις που αυτός ο χαρακτήρας λειτουργεί εις βάρος των συμφερόντων του ατόμου.
Πράγματι, η ικανότητα των περισσοτέρων ανθρώπων να διατηρούν ατόφια τη δομή του χαρακτήρα τους, παρά τις αλλαγές που βιώνουν στη ζωή τους, είναι η πιο τραγική τους συμπεριφορά και «χτίζει» γύρω τους την πιο αδιαπέραστη φυλακή που δε θα μπορούσαν ποτέ να αποδράσουν…
Όταν ένας άνθρωπος δηλώνει περήφανος ότι “εγώ έτσι είμαι και σε όποιον αρέσει…”, βάζει ακόμη πιο χοντρά σίδερα στη φυλακή του, δυσκολεύοντας ακόμη περισσότερο τον εαυτό του, από μια απόδραση που ενδεχομένως θα χρειαζόταν να κάνει στο μέλλον για το ίδιο του το συμφέρον. Και η μοίρα του έρχεται ακόμη πιο έντονα, να τον ξαναβάλει σε ίδια και χειρότερα προβλήματα, κάνοντας ακόμη χειρότερη τη ζωή και την ψυχοπαθολογία του.
Και το κοινωνικό του περιβάλλον πείθεται ακόμη περισσότερο ότι αυτός ο άνθρωπος έτσι είναι και δεν πρόκειται ποτέ να αλλάξει, και τον αφήνουν στη μοίρα του… Μόνο που, σε τελική ανάλυση, αυτή του τη μοίρα, αυτός την έχει διαλέξει, αυτός την υπερασπίζεται και αυτός την ενισχύει, συνειδητά ή ασυνείδητα.
Και αυτός που υπερασπίζεται το χαρακτήρα και τη μοίρα του δεν μπορεί αναγκαστικά να βρει ανακούφιση ούτε σε ψυχοθεραπευτή! Όσο είναι παγιωμένος, ισχυρογνώμων και κλειστός σε ότι αφορά στον χαρακτήρα του, δεν μπορεί να ωφεληθεί από καμιά ψυχοθεραπεία, από κανέναν φίλο, από κανέναν δάσκαλο.
Μόνο το άνοιγμα στο καινούργιο (openness σύμφωνα με το τεστ Big Five), μπορεί να αφήσει χώρο σε άλλες σκέψεις, που μπορεί να γίνουν με τη σειρά τους άλλες πράξεις, συμπεριφορές, συνήθειες, χαρακτήρας και τελικά άλλη μοίρα!
Και το άνοιγμα στο καινούργιο είναι στο χέρι του καθενός που θέλει να έχει το δικαίωμα να μην έχει πεπρωμένο και να είναι ελεύθερος!
psychanaptyxis
μονταζ teo