Η αστική τάξη δεν πάλεψε για την απελευθέρωση αλλά για να στεριώσει την εξουσία της

Η 28η του Οκτώβρη είναι γνωστή ως η επέτειος που ο ελληνικός λαός όρθωσε το ανάστημά του για να πολεμήσει ενάντια στην ιμπεριαλιστική εισβολή του ιταλικού φασισμού στα 1940 και ενώ μαινόταν ήδη ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Το λαϊκό κίνημα στην Ελλάδα έγραψε την περίοδο του πολέμου, αλλά και στη συνέχεια, τις πιο λαμπρές σελίδες της λαϊκής πάλης.

Ενα ζήτημα, σχετικά με το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, που ανάμεσα σε άλλα βρίσκεται στο πεδίο της ιδεολογικής διαπάλης της περιόδου είναι το ζήτημα της εξουσίας. Τα «σύγχρονα αστικά ρεύματα» στη μελέτη της Ιστορίας επιδιώκουν να αφαιρέσουν το ταξικό στοιχείο από την αντιφασιστική πάλη, προκειμένου να πείσουν τις λαϊκές μάζες πως δεν υπάρχει άλλη διέξοδος από τη διαιώνιση του καπιταλισμού. Αποσιωπώντας το γεγονός πως στην απελευθερωτική πάλη κατά του άξονα η αστική τάξη δεν πήρε μέρος, γι' αυτό άλλωστε δε γιορτάζει την απελευθέρωση, ενώ ταυτόχρονα πάσχιζε εν μέσω πολέμου να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις διατήρησης της εξουσίας της μετά το τέλος του.
Η άρχουσα τάξη της Ελλάδας, ακόμη πριν από τον πόλεμο και στη διάρκεια της προετοιμασίας του προετοιμαζόταν η ίδια να αντιμετωπίσει ανάλογες καταστάσεις, φροντίζοντας η πάλη της ενάντια στο εργατικό και γενικότερα το λαϊκό κίνημα, να γίνεται ολοένα και πιο αποτελεσματική, με αποκορύφωμα τότε την εγκαθίδρυση της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου από τον Μεταξά. Το καθεστώς της οποίας αρνήθηκε να απελευθερώσει τους κρατούμενους στις φυλακές και τις εξορίες κομμουνιστές και άλλους αγωνιστές, προκειμένου, όπως ζητούσαν, να σταλούν εθελοντικά στο πολεμικό μέτωπο. Οσοι δεσμώτες κομμουνιστές δεν κατάφεραν να αποδράσουν παραδόθηκαν στους Γερμανούς κατακτητές, πολλοί από τους οποίους στάλθηκαν στα στρατόπεδα του Νταχάου, του Αουσβιτς, του Μαουτχάουζεν και αλλού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο τότε ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης. Ακόμη και σ' αυτήν την ιστορική στιγμή, το ταξικό ζήτημα για την άρχουσα τάξη ήταν το πρωτεύον, τα ταξικά της συμφέροντα ήταν πάνω απ' όλα.

Στο κέντρο ο «κουίσλιγκ» πρωθυπουργός Ι. Ράλλης. Δεξιά ο υπουργός Εσωτερικών Αν. Ταβουλάρης. Ανάμεσά τους διακρίνεται Γερμανός αξιωματικός και αριστερά ο προδότης συνταγματάρχης Ι. Πλυντζανόπουλος μπροστά στον «Αγνωστο Στρατιώτη» στην πλατεία Συντάγματος στις 4.1.1944

Ποια ήταν όμως η δράση του αστικού πολιτικού κόσμου;

Ενιαίοι απέναντι στο κίνημα παρά τις διαφορές τους

Από τις 27 Απρίλη 1941, που ο γερμανικός στρατός μπήκε στην Αθήνα, η αστική τάξη και ο πολιτικός της κόσμος, βαθιά διχασμένοι όσον αφορά στο στρατόπεδο που έπρεπε να επιλέξουν στο ιμπεριαλιστικό σύστημα (με τη Βρετανία ή με τη Γερμανία, όπου υπερείχε ασύγκριτα η προτίμηση στην πρώτη), αλλά και διχασμένοι όσον αφορά στο πολιτειακό (βασιλευομένη ή αβασίλευτη δημοκρατία), διχασμένοι ακόμα ως προς τη μορφή της αστικής διακυβέρνησης (οπαδοί του Μεταξά οι μεν, με την κοινοβουλευτική δημοκρατία οι δε), στάθηκαν ενιαίοι όσον αφορά στο ΚΚΕ και το λαϊκό κίνημα.
Και το έκαναν αυτό, είτε βρίσκονταν στο Λονδίνο και το Κάιρο ως κυβέρνηση των φυγάδων, είτε βρίσκονταν στην Ελλάδα απέχοντας από την πάλη κατά των κατακτητών, είτε οργάνωναν άλλες αντιστασιακές δυνάμεις του εγγλέζικου στρατοπέδου (ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ κ.ά.), είτε, τέλος, συνεργαζόμενοι με τους Γερμανοϊταλούς και Βούλγαρους κατακτητές (δοσίλογοι).
Οι μεταξύ τους αντιθέσεις, από τη μια, και ο φόβος που τους προξενούσε η πάλη του λαϊκού παράγοντα, από την άλλη (και τα δύο σε συνθήκες κατακτημένης χώρας), έκαναν τα πράγματα εξαιρετικά σύνθετα, ανατρέποντας σχηματικούς διαχωρισμούς. Αστοί που δεν ήταν δοσίλογοι, καθώς και αντιστασιακοί του αστικού χώρου, συνεργάζονταν και με τους Γερμανούς, ενώ καραμπινάτοι συνεργάτες των Γερμανών βοηθούσαν και τους Εγγλέζους.
Ο τρίτος κατά σειρά διορισμένος δήμαρχος της Αθήνας, επιχειρηματίας Αγγελος Γεωργάτος, υπηρετώντας την τάξη του, συνεργαζόταν και με τους Γερμανούς, ενώ έγραψε για τον κρυφό ρόλο του στην Κατοχή:
«Τον Ιούνιον του 1942 ήρχισα συνεργαζόμενος απευθείας πλέον με το εν Ελλάδι παράρτημα της Μυστικής Αγγλικής Υπηρεσίας»¹.
Οι πολιτικοί και στρατιωτικοί εκπρόσωποι της εγχώριας αστικής τάξης, ύστερα από την κατάκτηση, έστω με τις περιορισμένες κρατικές εξουσίες που διέθεταν, επιχείρησαν να επανδρώσουν τους διαθέσιμους μηχανισμούς, αλλά και να δημιουργήσουν νέους, προσβλέποντας στη μετακατοχική περίοδο. Οι προσπάθειες και οι σχεδιασμοί εντάθηκαν πυρετωδώς από το 1943, αλλά τα πρώτα βασικά μέτρα πάρθηκαν απ' την αρχή.
Στις 27 Απρίλη 1941, το γερμανικό στρατό υποδέχτηκε επιτροπή, με επικεφαλής τον φρούραρχο της Αθήνας, υποστράτηγο Χρήστο Καβράκο, που του παρέδωσε τις πόλεις της Αθήνας και του Πειραιά. Για την ιστορία σημειώνουμε οτι ο Καβράκος ήταν επικεφαλής του στρατιωτικού αποσπάσματος που επιτέθηκε στη λαϊκή εξέγερση στα Τρίκαλα 23 Φλεβάρη 1925 με κυβέρνηση Μιχαλακόπουλου. Οι στρατιώτες αρνήθηκαν να χτυπήσουν και πυροβόλησε ο Καβράκος και ορισμένοι ακόμα. Σκότωσαν 8 εργάτες και αγρότες διαδηλωτές, ανάμεσά τους ένα κορίτσι 12 χρόνων, ενώ υπήρχαν και 25 τραυματίες. Τον Καβράκο εκτέλεσε η ΟΠΛΑ στις 8 του Δεκέμβρη 1944.

Οι κατοχικές κυβερνήσεις

Το πρώτο ζήτημα που τέθηκε μπροστά στην αστική τάξη ήταν η δημιουργία κυβέρνησης. Υπήρξε σχεδόν πλήρης ομοφωνία ότι έπρεπε να σχηματιστεί. Κι έτσι συγκροτήθηκε η κυβέρνηση Τσολάκογλου. Ο ίδιος έγραψε:
«... τρανωτάτην απόδειξιν του ότι πάντες ήθελον την ύπαρξιν Κυβερνήσεως αποτελεί η γνώμη των αρχηγών πολιτικών κομμάτων της Χώρας (...) κληθέντες παρ' εμού εις το Πρωθυπουργικόν γραφείον (...) Επέδειξαν κατανόησιν της σοβαρότητος της πατριωτικής χειρονομίας που έκαμα και με ενεθάρρυναν εις το πατριωτικόν έργον (...)»².
Από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο οποίος είπε προς τον στρατηγό Μουτούση, υπουργό Συγκοινωνιών της κυβέρνησης Τσολάκογλου:
«Είναι Θείον Δώρον διά τον Ελληνικόν Λαόν και μεγάλη συγκατάβασις του κατακτητού το ότι εδέχθη να γίνη Ελληνική Κυβέρνησις»³.
Τον Τσολάκογλου έσπευσαν να συγχαρούν: Θεόδωρος Πάγκαλος, Στυλιανός Γονατάς, Αλέξανδρος Οθωναίος, Δημήτριος Μάξιμος, Ντίνος Τσαλδάρης, Γεώργιος Παπανδρέου, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Βασίλης Δελιγιάννης, Γεώργιος Πεσματζόγλου, Γεώργιος Μερκούρης, Περικλής Ράλλης, Ιωάννης Σοφιανόπουλος, Στέφανος Στεφανόπουλος, Ντίνος Ροδόπουλος, Πέτρος Μαυρομιχάλης, Σταύρος Κωστόπουλος, Κρείττων Δηλαβέρης κ.ά.
Ο Γ. Τσολάκογλου έγραψε:
«ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΝΟΙ ΕΧΡΕΙΑΖΟΝΤΟ ΚΥΒΕΡΝΗΣΙΝ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑΝ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ»⁴.
Στις 2 του Δεκέμβρη 1942 ο Τσολάκογλου παραιτήθηκε. Τον αντικατέστησε ο Κ. Λογοθετόπουλος, που παρέμεινε στην πρωθυπουργία μέχρι τον Απρίλη 1943.
Στις 7 Απρίλη 1943 σχημάτισε κυβέρνηση ο Ι. Δ. Ράλλης, ο οποίος είχε διετελέσει υπουργός του Λαϊκού Κόμματος στο Μεσοπόλεμο. Για το διορισμό του δοσίλογου πρωθυπουργού έχει τη δική της αξία η μαρτυρία του επιτετραμμένου του Ράιχ στην Ελλάδα Γκίντερ Αλτενμπουργκ:
«...θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι ο Ράλλης είχε δηλώσει επανειλημμένα σε μεταξύ μας συζητήσεις, ότι ανέλαβε το αξίωμα μετά από συνεννόηση με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου»⁵.Και ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ Κομνηνός Πυρομάγλου:
«Η Κυβέρνησις Ι. Ράλλη σχηματίζεται (...) με την ρητήν συγκατάθεσιν των Αρχηγών των αστικών Πολιτικών Κομμάτων και την υποστήριξιν των αρχών κατοχής εις την Ελλάδα (...) Ακόμη και με την σιωπηράν έγκρισιν του Βασιλέως Γεωργίου Β΄ και την σιωπηράν ανοχήν του Λονδίνου»⁶.
Τις συνθήκες στις οποίες ανέλαβε τη διακυβέρνηση ο Ι. Ράλλης, υπογράμμισε ο ίδιος:
«...Δεν ωμίλησα όμως ακόμη ειμή ακροθιγώς, περί του λόγου ο οποίος έσχε την μεγαλυτέραν επί της συνειδήσεώς μου επίδρασιν. (...) Ο λόγος αυτός ήτο ότι, κατ' Απρίλιον 1943 διεγράφετο σαφώς εις τον ορίζοντα των προβλέψεων η ήττα της Γερμανίας (...) Αι πρόοδοι των ανατρεπτικών στοιχείων ήσαν καταφανείς. Τα θεμέλια του κοινωνικού μας καθεστώτος εσείοντο»⁷.

Η ταξική πάλη δε σταματά

Ο αστικός πολιτικός κόσμος είχε βαθύτατη συνείδηση ότι ο λαϊκός αγώνας κατά των καταχτητών είχε κατά βάθος ταξικό περιεχόμενο. Δεν ξεγελιόταν από το εθνικοαπελευθερωτικό στοιχείο του, που δεν άφηνε σε μεγάλο βαθμό να φανεί, το ταξικό. Στη γερμανική κατοχή, εκτός από την εκμετάλλευση, την πείνα τη δυστυχία και το θάνατο που ζούσαν η εργατική τάξη και τα άλλα φτωχά λαϊκά στρώματα υπήρξαν και αυτοί που πλούτιζαν. Οι καπιταλιστές αναπροσάρμοσαν τη λειτουργία των επιχειρήσεών τους στις ανάγκες του στρατού κατοχής. «Τσιμέντα, μηχανουργικές επιχειρήσεις, ελαιουργεία κ.λπ. τέθηκαν στη διάθεση των καταχτητών».⁸ Ταυτόχρονα, έκαναν την εμφάνισή τους νέα τμήματα της αστικής τάξης, οι περιβόητοι μαυραγορίτες, ενώ εκείνοι που κατεξοχήν θησαύρισαν, ήταν οι εφοπλιστές. Ταυτόχρονα, ο αστικός πολιτικός κόσμος είχε καθαρό ότι ο ξεσηκωμός του λαού θα τον αφύπνιζε και σε ό,τι αφορούσε στη στάση των αστικών κομμάτων στα προηγούμενα χρόνια, οπότε είχαν παραδώσει την εξουσία στην 4η Αυγούστου.
Ουσιαστικά, η ταξική πάλη ανάμεσα στην άρχουσα τάξη της Ελλάδας από τη μια πλευρά και στην εργατική τάξη και τ' άλλα λαϊκά στρώματα από την άλλη, διεξαγόταν ακόμη και σ' αυτήν την περίοδο, σ' όλη την πορεία του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα για το «ΠΟΙΟΣ - ΠΟΙΟΝ», στο ζήτημα της εξουσίας. Και απασχολούσε το ίδιο την άρχουσα τάξη, αλλά και την εργατική τάξη και τους συμμάχους της. Σε όλη αυτή την περίοδο το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ είχαν να αντιμετωπίσουν και την ντόπια ένοπλη αντίδραση με τις δικές της οργανώσεις, από τη «Χ» του Γρίβα, την ΠΑΟ, τη ΜΑΥ, έως τα διαβόητα Τάγματα Ασφαλείας και άλλες που στήριζαν το ντόπιο κατοχικό καθεστώς. Οπως, επίσης, και τον ΕΔΕΣ του Ναπ. Ζέρβα, που ήταν το αντίβαρο των αστικών δυνάμεων στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ και, ουσιαστικά, δρούσε ενάντιά τους με τη συνδρομή και των Αγγλων.
Παρ' όλ' αυτά το ΚΚΕ, ενώ είχε τεράστια συνεισφορά και τον πρωταγωνιστικό ρόλο στον αγώνα, δεν μπόρεσε να διαμορφώσει τη στρατηγική που θα οδηγούσε προς την επαναστατική επίλυση του προβλήματος της πολιτικής εξουσίας.
Παραπομπές
1. Αρχείο ΚΚΕ - Εγγραφο 499149, Εμπιστευτική Εκθεσις Αγγέλου Γεωργάτου, σελ. 5 - 6.
2. Γεωργίου Κ. Σ. Τσολάκογλου, ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, ΕΚΔΟΣΙΣ «ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ», Αθήναι, 1959, σελ. 165.
3. Κ. Λογοθετόπουλου, «Ιδού η αλήθεια», Αθήναι, 1948, σελ. 18.
4. Γεωργίου Κ. Σ. Τσολάκογλου, ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, ΕΚΔΟΣΙΣ «ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ», Αθήναι, 1959, σελ. 243 - 244.
5. Χάγκεν Φλάισερ, ΣΤΕΜΜΑ ΚΑΙ ΣΒΑΣΤΙΚΑ, τ. Α΄, εκδ. ΠΑΠΑΖΗΣΗ, σελ. 31.
6. Κομνηνού Πυρομάγλου, Ο ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ, εκδ. ΔΩΔΩΝΗ, Αθήνα, 1978, σελ. 384.
7. Ο ΙΩΑΝΝΗΣ Δ. ΡΑΛΛΗΣ ΟΜΙΛΕΙ ΕΚ ΤΟΥ ΤΑΦΟΥ, ΑΘΗΝΑΙ, 1947, σελ. 42.
8. Π. Ρούσου, «Η μεγάλη πενταετία» τ. Α, σελ. 131, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».
.rizospastis.gr/
μονταζ teo